Atık Yönetimi Uygulamasının Doğru Yapılmasının Önemi

Üretilmiş olan atıkların çevreye karşı olumsuz etkisini yok etmek üzere atıkların belli bir prosedüre sahip olması gerekir. Bu nedenle Türkiye’de 2015 yılında yayınlanmış Atık Yönetimi Yönetmeliği bulunur. Atık yönetiminin belli başlı amaçları vardır. Bu amaçlar arasında atık oluşumunun azaltılması, engellenmesi, atıkların tekrardan kullanılması, atığın türüne göre ayrıştırılıp biriktirilmesi, toplanarak geri dönüştürülmesi ve geri kazanılması, bertaraf edilmesi, bertaraf sonrasında denetim ve izleme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi yer alır. Atık yönetimi uygulamaları bir prosedür çerçevesinde gerçekleştirilir. Bu da atık yönetimi sağlanması olarak adlandırılır. Altı maddesi olan atık yönetimi basamakları içerisindeki asıl amaç bir sonraki nesillere yaşanabilir bir dünya bırakmaktır. Atık yönetimi yönetmeliğinin diğer amaçları arasında ise sürdürülebilir bir çevre sağlamak, doğal kaynakları yüksek oranda korumak, maliyet ve enerji tasarrufu sağlamak ve tehlikeli atık miktarını azaltmaktır.

Atık Yönetimi Nedir?

Atık yönetimi nedir sorusu, tıbbi, evsel, tehlikeli ve tehlikesiz atıkların minimuma indirmek, bu atıkları kaynağında ayrı olacak şekilde toplamak, gerekli durumlarda atıklar için aktarma merkezi oluşturmak, atıkları taşımak, onları geri kazanmak ve bertaraf etmek gibi süreçleri içeren yönetim biçimidir, şeklinde cevaplanabilir. Atık yönetimi günlük faaliyetler doğrultusunda meydana gelen atıkların çevreyi ve doğal kaynakları koruyarak atıkların yönetilmesini anlatan bir ifadedir. Bir madde ya da malzeme, onu kullanan kişiler tarafından bir ekonomik fayda sağlamadığı hallerde atık olarak değerlendirilir. Bu atıklar kaynağına göre evsel, endüstriyel, tehlikeli ya da tıbbi atıklar olmak üzere birbirinden çeşitli sınıflara ayrılır. Atık yönetimi denildiği zaman bahsi geçen çeşitli kaynaklardan oluşan türdeki atıkların, diğer atıklardan ayrı bir şekilde toplanması ve tüm atıkların kendi türlerine göre bertarafı ve yönetiminin sağlandığı süreçler bütünüdür. Atıkların kendi içerisinde bir atık hiyerarşisi bulunur. Atık yönetimi sistemi içerisinde altı farklı adım yer alır. Bu adımların en başında önleme, azaltma ve tekrar kullanım bulunur. Diğer basamaklar ise sırayla geri dönüşüm, enerjinin geri kazanımı ve bertaraf edilmesi şeklinde sıralanır. Önleme, azaltma ve tekrar kullanım aşamasında materyal ya da ürünlerin kullanım ömürlerinin uzatılması esastır. Bu ürünlerin yeniden kullanılması için gerekli olan tüm tedbirler sağlanır. Böylece doğal kaynakların korunarak atıkların azaltılması, enerji kaynaklarının korunması üzerine gerekli olan tüm tedbirler alınır. Bu kaynakların korunması enerji tasarrufu ile birlikte finansal bir tasarruf da sağlamış olacaktır. Geri dönüşüm aşaması, atıkların işlenip esas kullanım amacına ya da diğer amaçlara yönelik olarak malzeme, ürün veya maddelere dönüştürülme aşamasıdır. Bu aşamada ürün ya da bileşenlerin fonksiyon ve özellikleri kaybolur. Geri kazanım aşaması ise geri dönüşümden farklıdır. Geri kazanımda tüm atıkların enerjisi geri kazandırılmaya çalışılır. Enerji geri kazanımı, geri dönüştürülmesi mümkün olmayan malzemelerin; gazlaştırma, yakma, havasız arıtma, piroliz ve düzenli depolama sahası gazı da dahil olmak üzere birbirinden farklı prosesler yoluyla kullanılabilir elektriğe, ısıya ya da yakıta dönüştürülebilmesi işlemidir. Enerjinin geri kazanım aşamaları uygulanırken çevresel etkilerin olumsuzluklarının engellenmesi için gerekli tüm tedbirlerin alınması gerekir. Bunun yanı sıra ilgili mevzuat kurallarına uygun bir şekilde hareket edilmesi de önem taşır. Atık yönetimi yönetmeliği içerisinde yer alan bertaraf aşaması ise, geri kazandırılması hiç mümkün olmayan atıkların tamamen bertaraf edilmesi anlamına gelir. Bu atıkların depolama sahalarına gönderilmesi en güzel örneklerden biridir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürürlüğe giren Atık Yönetimi Yönetmeliği, farklı türdeki atık çeşitlerinin kaynağında ya da üretildiği alanda diğer atıklar ile herhangi bir şekilde karıştırma yapılmaksızın, sınıflandırılması esasına dayanır.

Atık Yönetimi Hiyerarşisi

Ülkemizde bulunan tehlikeli atıklar, tıbbi atıklar, atık lastikler, pil ve aküler, atık bitkisel yağlar, ömrünü tamamlamış lastikler, atık elektrikli ve elektronik eşyalar, atık madeni yağlar, ambalaj atıkları gibi pek çok atık türü farklı yönetmeliklerle ayrı bir şekilde kaynağında toplanıp yönetilebilir. Tüm farklı türlerdeki atıklar, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından lisans verilen bertaraf tesislerinde yönetmeliğin usulüne uygun bir şekilde geri kazanılmakta ya da tamamen bertaraf edilmektedir. Sürdürülebilir atık yönetimi sağlamak üzere atık yönetim hiyerarşisine özen göstermek gerekir. Bu hiyerarşi içerisinde yer alan hususların birinci ve esas amacı atık oluşumunun önüne geçmektir. Atık yönetimi prosedürü kapsamında atıklara karşı önlem alınmasına karşın atık olacaksa bunun asgari düzeyde tutulmasına özen gösterilir. Meydana gelen atıklar yeniden kullanılabilir bir özelliğe sahipse, faaliyetler sürece tekrardan dahil edilebilir. Çevre ve atık yönetimi kapsamında ortaya çıkacak olan atıklar, yeniden kullanılabilir bir özelliğe sahip değilse geri dönüşüm işlemlerinde bazı işlemler uygulanarak geri kazandırılabilir. Eğer bu da mümkün değilse atıkların teknik özelliklerinden yararlanılarak enerji dönüşümü sağlanabilir. Tüm bunlara rağmen elde atık kalıyorsa bu atıklar depolanarak yakılır. Bu işleme de kısaca bertaraf etme denir. Sıfır atık yönetimi kapsamında maksimum fayda sağlamak üzere bu hiyerarşi göz önünde bulundurularak hareket edilmelidir. Çok tehlikeli olan atıkların çevreye zarar vermesini önlemek üzere de bir takım özel önlemlerin alınması şarttır. Atık yönetimi yönetmeliğine göre “A” ve “M” ibarelerinin yer aldığı bölümler mevcuttur. “A” işareti, atıkların kesin olarak tehlikeli olduğunu belirtir. “M” işareti ise atıkların tehlikeli olup olmadığının anlaşılması için atık yönetimi yönetmeliğinin 11. maddesinin detaylı bir şekilde incelenmesi gerektiğini belirtir. Atıkların yerinde ayrı bir şekilde toplanması için, oluştuğu alanda, sonrasında ise geri dönüşüm veya bertarafa gönderilme işleminden önce firma sınırları içerisinde bulunan “atık geçici depolama alanları” içinde ayrı bir şekilde toplanması önem arz eder. Atık yönetimi nasıl yapılır sorusuna tüm atık türlerinin ayrı olarak toplanması ve depolanması için ise toplama kutularında ve depolama alanlarında atık hiyerarşisi kapsamına uygun şekilde toplanması sağlanarak yapılır, şeklinde yanıt vermek mümkündür.

Atık Yönetiminin Önemi

Atıkların çevrede azaltılması, ayrıştırılması, toplanıp geçici depolama alanlarına götürülmesi, geri dönüşüm sürecine dahil edilmesi, bertaraf edilmesi, geri kazandırılması ve kontrolünün sağlanması, atık yönetimi nasıl olmalıdır sorusunun yanıtımı taşır. Genel merkez olarak Bakanlık, yerel olarak ise belediyeler tarafından kontrolü yapılan atık yönetimi, son derece hassas ve önem arz eden konulardan biridir. Hem endüstriyel atık hem de tıbbi atıklar, çevreye ve insan sağlığına önemli derecede tehlike sunan zararlı atıklardır. Aynı zamanda kimyasal atıklar da doğaya ve insanlığa ciddi ölçüde zararlar verir. Bu sebeple kimyasal atık yönetimi aşamaları göz önünde bulundurularak geri kazanma ya da bertaraf etme işlemi uygulanmalıdır. Bu nedenle bakanlık üstte yer alacak şekilde yerel yönetimlerin de ortak bir iş birliği ile atık yönetimini bilimsel ve teknik olarak ele alması son derece önem taşır. Atıkların önemli bir kısmının geri kazandırma sürecine dahil olması, depolama alanları ve geri dönüşüm tesislerinde işlenmesi, yeniden kullanıma uygun olması, atık yönetimi neden önemlidir sorusunun yanıtını taşır. Atık yönetiminin önemi ve faydaları arasında daha pek çok farklı husus bulunur. Bunlar; verimliliğin artması, israfın önüne geçilmesi sebebiyle maliyetlerin azaltılmasının sağlanması, temiz ortam kaynaklı performansın artmasının sağlanması, çevresel risklerin azalması, çevre koruma bilincinin gelişmesine katkı sağlanması, tüm bireylerin duyarlı tüketici bilincine sahip olmasının sağlanması, ülke ekonomisine katkı sağlanması açısından oldukça önemlidir. Ekonomik faaliyetler sonucunda işletme, tesis ve benzeri iş yerlerinde oluşan katı ve sıvı atıklar, belli bir plan dahilinde atık yönetimi uygulaması ile tasfiye edilir. Firmalar için yasal bir zorunluluk olan atık yönetimi uygulamasının uzman kişiler tarafından yürütülmesi, hem üretim sürecinin devamlılık arz etmesi hem de çalışanların sağlığı açısından gereklidir. Siz de atık yönetimi uygulamasından uzman kişiler tarafından faydalanmak ve destek almak üzere 4EN danışmanlık hizmetlerini değerlendirebilirsiniz.