Çevresel Etki Değerlendirme Neden Önemlidir?

Çevresel etki değerlendirmesi, gerçekleşmesi düşünülen projelerin çevre üzerinde yaratacağı olumlu veya olumsuz etkilerinin araştırıldığı çalışmalardır. Çevreye olumsuz etkisi tespit edilirse, etkinin önlenmesi veya en aza indirilmesi için önlemler alınır. Projenin uygulandığı sürece, takibi ve kontrolü sürer. ÇED’in amacı, ekonomik ve sosyal gelişmelere engel olmaksızın, çevresel değerleri ekonomi politikalarına karşı korumaktır. Ve planlanan bir projenin çevreye vereceği etkileri önceden tespit edip, gerekli önlemleri almaktır. Bu sayede, projeler ile ilgili karar vericiler daha bütünsel düşünürler. Kararı etkileyecek olan faktörleri gördükten sonra daha sağlıklı düşünmeleri ve projenin çevresel etkilerini görmeleri sağlanır.

Çevre etki değerlendirmesi görüşmeleri süresince, taraflar projeyle ilgili görüş, kaygı ve önerilerini demokratik bir ortamda dile getirirler. Projeye katkı sağlayacak şekilde, teknik bilgi ve dokümanları paylaşırlar. Yine görüşmelerin şeffaf yapısı sayesinde, halka danışarak, olabildiğince fazla bilgi toplayarak, projenin uygulama aşamasında ortaya çıkacak olan sorunlar tasarım aşamasında görülebilir ve çözülebilirler. Bu da maliyet ve zaman kaybını önler. Sunulacak olan alternatifler bu kapsamda incelendiğinde, çevreye katkı sağlarken, proje sahibine maliyeti azaltacak başka seçenekler sunabilir. Şeffaf görüşmeler, halk, proje sahipleri ve resmi kurumlar arasında güven ortamı oluşmasını ve ülkenin demokratik sürecine katkı sağlar. Anlattıklarımızı kısaca özetlersek;

1. Projenin tasarım aşamasında, önceden ortaya çıkacak olumsuzlukları tespit etmek ve bu olumsuzları önlemek ya da en aza indirmek için önlemler almak.

2. Proje maliyetlerini düşürecek alternatifler belirlemek.

3. Görüşmelerin karara bağlanmasında, güvenilir, bütünsel ve paylaşımcı yaklaşım sergilemek demokrasiye katkı sağlar.

Çevre etki değerlendirme raporunun, 1969 yılında ABD’de yürürlüğe giren Ulusal Çevre Politikası Kanunu ile temelleri atılmış, halen tüm dünya ülkeleri için en etkili çevre yönetim aracı olarak bilinmektedir. Ülkemizde 7 Şubat 1993’den itibaren uygulanmaya başlanmıştır.

Çevre Etki Değerlendirmenin İlkeleri Nelerdir?

Çevre etki değerlendirmenin yedi ilkesi vardır:

1. Planlama Süreciyle Bütünleşme: Çevreyi önemsemek ve korunmasını sağlamak için, planlama sürecinde bütünleşme sağlanmalıdır. Değerlendirmenin hazırlık süreciyle bütünleşmesi, farklı bölümlerden sorumlu olan ekip ve kişilerin çalışmalara etkin bir şekilde katılımını sağlar. Bu şekilde projeyi hazırlayanlar ve değerlendirmeyi yürütenler arasında bilgi alışverişi olur.

2. Mümkün Olan Her Aşamada İletişim: Çevre etki değerlendirme, projenin başlangıç aşamasından itibaren uygulamaya konulmalıdır. Doğru sonuçlar için, projenin hazırlanması sırasında elde edilen verilerin paylaşılması gerekir. Proje tasarımı resmi kurumlarca kabul edilmiş olmasa bile, bazı kararlar alındıktan sonra ÇED Raporunun sunulması, projede değişikliğe gidilmesini zorlaştırmaktadır.

3. Sorumluluk: Raporu hazırlamakla yükümlü kişi proje sahibidir. Proje sahibi, çevresel hedefleri gerçekleştiren kişilerle iş birliği içinde olmalıdır.

4. Karar Verme: ÇED Raporu, yapılmak istenen projeyle birlikte sunulmalıdır. Karar vermek yetkisi olan makam, raporu değerlendirdikten sonra kararı, rapora atıf yaparak açıklamalıdır. Siyasi irade ve bilgi doğru kullanılmazsa, değerlendirme sürecinde, rapor ve proje hakkında tüm tarafların görüşmeleri olumlu geçse de sağlıklı bir sonuç alınamaz. Böylece karar alırken, ekonomik ve geleneksel tercihler ön planda tutulur. Siyasi iradeyi arttırmak için; politikacı ve kamuoyunun yeterli bilgilendirmeye sahip olmalıdır. Çevresel konularda etkili eğitimler düzenlemek gerekir. Karar vericiler üzerinde pozitif baskı oluşturan şeffaf bir süreç yürütülmelidir.

5. Danışma ve Katılım: Projeler değerlendirirken ilgili tarafların ve halkın katılımı önemlidir. Alınan sonuçlardan etkilenecek olan gruplar, sürece dâhil edilmeli ve bilgilendirilmelidir. Alınan sonuçlar, grupların anlayacağı şekilde anlatılmalıdır.

6. Esneklik: Çevre etki değerlendirme prosedürü, gelen sorulara uygun cevaplar vermelidir. Bu yüzden esnek bir yapıda olmalıdır. 

7. Danışma ve Halk Katılımından Elde Edilecek Muhtemel Sonuçların Tahmin Edilmesi:  Projenin tasarım aşamasından bu yana, ilgili gruplar ve kurumlarla iletişim halinde olunması, fikirlerinin alınması, ÇED Raporunun ayrıntılarının anlatılması sonucunda beklenmedik sonuçlara karşı sözleşme yapılması gerekir.

8. Demokrasi: Çevre etki değerlendirme aşamasında kurumlar arası kurulan iletişim faaliyetleri ve karar verme süreci demokrasiye pozitif katkı sağladığı görülmüştür.

Çevre Etki Değerlendirme Raporu Nasıl Hazırlanır?

Çevre etki değerlendirme raporu, kurum, kuruluş veya firmaların yapmayı planladıkları projelerin faaliyetleri sırasında, çevreye atılan atıkları ne şekilde imha edeceklerini veya alacakları önlemleri anlattıkları raporlardır. Yönetmeliğe göre, ÇED Raporuna tabii olacak gruplardan EK-1’e tabi olacak projeleri uygulayan kurum, kuruluş veya firmalar, Bakanlık tarafından “ÇED gereklidir” kararı alınmışsa, özel bir formatta rapor hazırlamalılar.

Ek-2’ye tabi olan projelerin sahipleri, bir dilekçeyle birlikte EK-IV’e göre hazırlayacakları projeye ait üç adet proje dosyasını ve belgelerin doğruluğunu bildiren taahhüt yazısını ile imza sirkülerini Bakanlığa sunar. Bakanlık, dosyayı yirmi beş gün inceledikten sonra eksik belgeler varsa tamamlanmasını ister. Sonrasında “ÇED Gerekli” veya “ÇED Gerekli Değildir” kararı verir. “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilmişse, beş gün halkı bilgilendirmek için ilan asılır ve projenin beş yıl içinde başlaması beklenir. Bakanlık, raporun hazırlanması yönünde karar verdiği projeler için, ilgili kurum ve kuruluşlarla beraber yapacağı araştırma sonucunda karar verir. Ek-1 listesinde yer alan projelerin uygun olup olmadığı, halkın katılımıyla özel format proje sahibine verildikten sonra hazırlanan ÇED Raporu Bakanlığa teslim edilir. EK-2 için gereklidir kararı alınan projeler için ÇED prosedürü uygulanır.

Hazırlanan ÇED Raporu Bakanlığa sunulduktan sonra,  Bakanlık tarafından İnceleme Değerlendirme Komisyonu kurulur. IDK Genel Değerlendirme Toplantısı, bakanlık yetkilileri, proje sahipleri arasında gerçekleşir. Proje sahibi ve Bakanlığın ortak belirlediği bir tarihte, projenin yapıldığı yerde halkı bilgilendirme toplantısı yapılır. Toplantıdan önce halka proje ile ilgili anket ve seminerler düzenlenir. Hazırlanacak olan ÇED Raporunun formatını atanan komisyon tarafından belirlenir. Raporu hazırlayacak olan ekip belirlendikten sonra; halkın katılımı, bilgilendirme, kapsam belirleme ve format belirleme işlemleri 12 iş günü içersinde tamamlanır.

Özel formata uygunluğu Bakanlık tarafından onaylanan rapor, proje sahibi tarafından çoğaltılarak Bakanlığa sunulur. Çevresel etki değerlendirme raporunu, incelemek ve değerlendirmek için Bakanlık tarafından belirlenen yer ve tarih bilgileri komisyona iletilir. Raporu incelemek isteyenler, ilan edilen tarihlerde inceleyebilir ve görüşlerini valiliklere iletebilirler. Valilikler tarafından iletilen Bakanlığa iletilen görüşler, toplantı sırasında incelenir. Değerlendirme sonunda iletilen görüşlerin hiçbir etkisi yoktur. Çevresel etki değerlendirme raporu, toplantı sonrası on iş günü içinde karara bağlanır ve üyelerin imzaladığı tutanakla belgelenmiş olur.

Diğer Çevresel Etki Değerlendirme Raporları Nelerdir?

Çevresel etki değerlendirme kapsamında alınan bazı raporlar vardır. BU raporları ve içeriklerini sizin için inceledik:

1. Ekosistem Değerlendirme Raporu: Yeni projelerin doğaya zarar verip vermeyeceği yönünden incelenip, önlemler alınması için akademik çevrelerce hazırlanan rapordur.

2. Hidrojeolojik Etüt Raporları: Projelerde yer aLan havza ve su kaynakları için, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından istenen rapordur.

3. İzleme ve Kontrol Hizmetleri: “Çevresel etki değerlendirme gerekli değildir” veya “çevresel etki değerlendirme olumlu” kararları verilen projelerin süreçlerinin yakından takip edilmesidir.

4. Sosyal Etki Değerlendirme Raporu: Projelerin gerçekleşme aşamasında, ÇED Raporuyla birlikte faaliyetlerin gerçekleşeceği yerleşim alanında Sosyal Etki Değerlendirme Raporu çalışmaları yapılır.

4EN, ÇED Raporu hazırlar, başvurur ve tüm süreçleri takip eder.